Dyrektywa Omnibus – ważne zmiany od 2023 r.

Czym jest dyrektywa Omnibus?

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia europejskich przepisów z zakresu ochrony konsumenta (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 328, str. 7) (dalej: Dyrektywa lub Omnibus).

Czym jest dyrektywa i jak różni się od ustawy?

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić różnicę między dyrektywą a ustawą w systemie prawnym. Unijne dyrektywy to akty ustawodawcze Unii Europejskiej wskazujące cel, który musi zostać osiągnięty przez kraje członkowskie, pozostawiający sposób osiągnięcia tego celu w gestii krajów, które we własnym zakresie dokonują zmian w krajowym ustawodawstwie. Dyrektywa ma charakter wiążący, lecz nie jest stosowana bezpośrednio tak jak rozporządzenie unijne. Ustawa to akt normatywny o charakterze powszechnie obowiązującym, który uchwalany jest w krajowej procedurze ustawodawczej, obowiązuje jedynie na terenie kraju, w którym go ustanowiono.

Kiedy regulacja Omnibus weszła w życie?

Parlament Europejski wraz z Radą Unii Europejskiej przyjęły Omnibus dnia 27 listopada 2019 r. Głównym celem przyświecającym przyjęciu regulacji było zapewnienie lepszego egzekwowania oraz unowocześnienia unijnych przepisów z zakresu ochrony konsumenta. Termin implementacji został wyznaczony na 28 listopada 2021 r., natomiast termin rozpoczęcia stosowania przepisów na 28 maja 2022 r, niemniej jednak w Polsce regulacja Omnibus została implementowana z niemalże dwu letnim opóźnieniem.

Regulację Omnibus w Polsce implementowano z opóźnieniem ustawą z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie na początku 2023 roku, tj. z dniem 1 stycznia 2023 r. W wspomnianym akcie prawnym wdrażającym regulację omnibus do polskiego porządku prawnego znalazły się zmiany dotyczące: ustawy o prawach konsumenta (dalej: u.p.k.); ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: u.o.k.i.k.); ustawy kodeks wykroczeń (dalej: k.w.); ustawy prawo telekomunikacyjne (u.p.t.); ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług (u.i.c.t.u.) oraz ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (u.p.n.p.r.).

Jakie są główne założenia dyrektywy Omnibus?

Jak wynika z preambuły regulacji Omnibus, główne jej założenia to m.in:

• zapewnienie wysokiego poziomu ochrony nabywców, w szczególności lepsze egzekwowanie oraz unowocześnienie ochrony praw konsumentów;
• zapewnienie skuteczności stosowania prawa ochrony osób stanowiących konsumentów w całej Unii Europejskiej;
• zwiększenie wiedzy na temat praw, poprawa egzekwowania i dochodzenia roszczeń konsumentów;
• określenie przez państwa członkowskie skutecznych sankcji za naruszenia przepisów krajowych transponujących przepisy dyrektywy Omnibus;
• zapewnienie wysokiego poziomu protekcji konsumentów w świetle szybkich zmian technologicznych dotyczących internetowych stron handlowych;
• zapewnienie spójności w regulacjach dotyczących umów o dostarczanie treści lub usług cyfrowych;
• zapobieganie agresywnym i wprowadzającym w błąd praktykom handlowym.

Czym są zmiany wprowadzane przez regulację Omnibus?

Regulacja Omnibus wprowadza następujące główne kategorie zmian:

1. nowe informacje względem konsumentów;
2. zakaz płatności przed upływem terminu do odstąpienia od umowy;
3. nowe zasady publikowania opinii konsumentów.

Jakie nowe obowiązki informacyjne wynikają z dyrektywy Omnibus?

Obowiązki wynikające z ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług

Zgodnie z art. 4 u.i.c.t.u. przedsiębiorcy muszą dostosować się do następujących nowych zasad:

• w przypadku obniżki obok informacji o cenie obniżonej należy uwidocznić informację o najniższej cenie, która obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki;
• w przypadku oferowania usługi krócej niż 30 dni lub towaru (sprzedaży) w okresie krótszym niż 30 dni obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi, która obowiązywała od dnia rozpoczęcia oferowania towaru lub usługi do dnia wprowadzenia wyprzedaży;
• w przypadku towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się informację sprzed pierwszego zastosowania promocji.

Nowelizowany przepis wywołał w praktyce wiele wątpliwości interpretacyjnych, jednakże w chwili obecnej zasady stały się dość jasne, z uwagi na udostępnione przez Prezesa UOKiK wytyczne w zakresie wypełniania ww. obowiązków. Warto podkreślić, że nowe obowiązki wynikające z u.i.c.t.u. zapobiegają sytuacji, w której przedsiębiorca poprzez zautomatyzowane podejmowanie decyzji i profilowanie dostosowuje wysokość ceny na niekorzyść konkretnego klienta strony internetowej. Należy z całą pewnością stwierdzić, że dotychczas podejmowanie decyzji i profilowanie zachowań konsumentów było wykorzystywane w dużej mierze na ich niekorzyść, zwłaszcza podczas akcji promocyjnych takich jak Black Friday lub Cyber Monday.

Kto ma obowiązek informowania?

Obowiązki wynikające z art. 4 u.i.c.t.u. dotyczą szeroko rozumianych „miejsc sprzedaży” tj. sklepów stacjonarnych, sklepów internetowych (e-commerce), w tym porównywarek internetowych, platform handlowych, a nawet gazetek marketingowych. Co więcej, obowiązek informowania o obniżkach dotyczy także kodów rabatowych, nie dotyczy jednak sprzedawców korzystających z tzw. sprzedaży wiązanej, czy też warunkowej, w ramach której przedsiębiorca nie podaje informacji o obniżeniu konkretnego towaru np. „kup 2 książki, a trzecią tańszą otrzymasz gratis”. Główną zasadą informowania o obniżeniu ceny jest przekazywanie informacji w sposób dobrze widoczny, jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen.

Więcej informacji dostępnych w zakresie wypełniania ww. obowiązku jest dostępnych w publikacji: „Informacja o obniżce ceny” Wyjaśnienia Prezesa UOKiK.

Jakie są konsekwencje naruszenia obowiązku informowania?

Jak przewiduje art. 6 ust. 1 u.i.c.t.u. w przypadku niewykonywania przez przedsiębiorcę obowiązków informacyjnych przewidzianych w przedmiotowej regulacji, wojewódzki inspektor inspekcji handlowej nakłada na niego, w drodze decyzji, karę pieniężną do wysokości 20 000 zł. W przypadku naruszenia wspomnianych obowiązków co najmniej trzykrotnie w okresie 12 miesięcy kara pieniężna wynosi maksymalnie 40 000 zł.

Co więcej Prezes UOKiK, uprawniony jest do nałożenia na przedsiębiorstwo karę w wysokości do 10% obrotu lub do 2 mln zł na osobę zarządzającą, jeżeli stwierdzi naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. UOKiK stale kontroluje przedsiębiorców w zakresie wypełniania obowiązków w zakresie informowania, we wrześniu b.r. Prezes UOKiK w 2023 roku postawił trzem podmiotom (Zalando, Booking, Travelist) zarzuty naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, gdyż pomimo wcześniejszego wezwania nie dostosowały swoich platform do zmienionych przepisów. Spółki muszą liczyć się z możliwością nałożenia przez Prezesa dotkliwej kary w wysokości do 10% obrotu rocznego.

Obowiązki wynikające z ustawy o prawach konsumenta

W u.p.k. wprowadzono następujące istotne zmiany:

• rozszerzono stosowanie przepisów, które dotyczą konsumenta zawarte w rozdziałach 4, 5a i 5b do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści umowy wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego;
• wprowadzono zakaz zawierania umów dotyczących usług finansowych podczas pokazu lub wycieczki;
• wprowadzono obowiązek w postaci: a) podawania numeru telefonu oraz innego środka komunikacji online (jeśli przedsiębiorca taki środek dodatkowo udostępnia) przedsiębiorcy przy umowach zawieranych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa; b) informacji odnośnie indywidualnego dostosowania ceny w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji, jeżeli przedsiębiorca taki stosuje, c) przewidzianej przez prawo odpowiedzialności przedsiębiorcy za zgodność świadczenia z umową, d) funkcjonalności towarów z elementami cyfrowymi, treści elektronicznych lub usług cyfrowych mających zastosowanie technicznych środkach ich ochrony; e) mających znaczenie kompatybilności i interoperacyjności towarów z elementami cyfrowymi, treści lub usług cyfrowych;
• wprowadzono wymogi informacyjne dostawcy internetowej platformy zakupowej wobec kupującego w postaci udzielania informacji o: a) ogólnych informacjach dotyczących plasowania danych produktów w wynikach wyszukiwania; b) tym, czy osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści elektroniczne jest przedsiębiorcą; c) niestosowaniu przepisów dotyczących konsumentów, gdy stroną umowy nie jest przedsiębiorca; d) podziale obowiązków związanych z umową – powyższy obowiązek sprowadza się m.in. do konieczności ujawniania i oznaczania płatnej reklamy lub opłat wnoszonych konkretnie w celu uzyskania wyższego plasowania produktów w wynikach wyszukiwania;
• wprowadzono potrzebę złożenia przez kupującego oświadczenia zawierającego wyraźne żądanie rozpoczęcia wykonywania umowy przed upływem terminu do odstąpienia od kontraktu na trwałym nośniku oraz przyjęcia do wiadomości informacji o utracie prawa do odstąpienia od kontraktu z chwilą jej pełnego wykonania przez przedsiębiorcę;
• wprowadzono zakaz przyjmowania płatności przed upływem terminu do odstąpienia od umowy w przypadku jej zawarcia podczas wycieczki, nieumówionej wizyty przedsiębiorcy lub pokazu;
• wprowadzono dwa odmienne terminy do odstąpienia od kontraktu: a) w przypadku umów zawartych przez konsumenta na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa – 14 dni; b) w przypadku umów zawartych przez konsumenta poza lokalem przedsiębiorstwa podczas nieumówionej wizyty w miejscu zamieszkania lub zwykłego pobytu konsumenta albo wycieczki – 30 dni;
• wprowadzono zakaz wykorzystywania treści wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta w przypadku odstąpienia od kontraktu o dostarczanie usługi lub treści cyfrowej oraz obowiązek zwrotu tego towaru przez konsumenta w przypadku odstąpienia;
• zmieniono sytuacje, w których prawo odstąpienia od kontraktu zawartego poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość konsumentowi nie przysługuje;
• dodano rozdział 5a dotyczący umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru na konsumenta oraz rozdział 5b dotyczący umów o dostarczanie treści lub usługi cyfrowej.

Obowiązki wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym

Znowelizowana u.p.n.p.r. wprowadziła szerszy zakres ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi w tym:

• nowy rodzaj działania wprowadzającego w błąd – wprowadzanie na rynek towaru jako identycznego z produktem wprowadzonym na rynki w innych państwach UE, mimo że produkt ten w sposób istotny różni się składem lub właściwościami, chyba że przemawiają za tym uzasadnione i obiektywne czynniki;
• nowy rodzaj istotnych informacji, których pominięcie uważane jest za praktykę rynkową wprowadzającą w błąd, a to: a) informacji, czy osoba trzecia oferująca produkty na internetowej platformie handlowej jest przedsiębiorcą; b) czy i w jaki sposób podmiot zapewnia, aby publikowanie opinie pochodziły od konsumentów, którzy używali lub nabyli produkt; c) informacji o głównych parametrach decydujących o plasowaniu produktów w wynikach wyszukiwania;
• nowy element na czarnej liście nieuczciwych praktyk rynkowych, a to podawanie wyników wyszukiwania bez wyraźnego ujawnienia płatnej reklamy lub płatności dokonanej specjalnie w celu uzyskania wyższego plasowania produktów w ramach wyników wyszukiwania – w odpowiedzi na internetowe wyszukiwanie użytkownika; odsprzedaż kupującym biletów na wszelkiego rodzaju imprezy kulturalne lub sportowe, jeżeli przedsiębiorca nabył je obchodząc ograniczenia; twierdzenie, że opinię o produktach zostały zamieszczone przez użytkowników, gdy prowadzący działalność gospodarczą nie podjął kroków, aby sprawdzić, czy opinie te pochodzą od tych klientów; zalecanie lub zamieszczanie nieprawdziwych opinii lub rekomendacji klientów lub ich zniekształcanie.

Obowiązki wynikające z prawa telekomunikacyjnego

Implementując Omnibus znowelizowano także art. 172 u.p.t., rozszerzając istniejący już zakaz używania telekomunikacyjnych urządzeń końcowych i automatycznych systemów wywołujących dla celów przesyłania niezamówionej informacji handlowej (zakaz obejmuje zatem przesyłanie niezamówionego marketingu zarówno osobom fizycznym, jak i osobom prawnym).

Zmiany w kodeksie wykroczeń

Jakie są korzyści dla konsumentów wynikające z implementacji dyrektywy Omnibus?

Regulacja Omnibus nakłada na podmioty prowadzące działalność gospodarczą szeroki zakres nowych wymogów prawnych. Zmiany te przynoszą znaczące korzyści dla konsumentów, którzy zyskali nowe uprawnienia, nowe informacje przekazywane przez firmy, w szczególności odkąd regulacja Omnibus zaczęła funkcjonować nie jest już możliwe manipulowanie obniżkami cen na szeroką skalę. Zmiany wynikające z wdrożenia dyrektywy Omnibus w Polsce widoczne są gołym okiem zarówno w sferze zakupów online, jak i stacjonarnych. Przedsiębiorcy powinni jak najszybciej oraz jak najdokładniej dostosować swoje strony internetowe oraz sklepy stacjonarne do nowych przepisów Omnibus, gdyż Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadza liczne kontrole w zakresie przestrzegania nowelizowanych przepisów, a brak zmian może skutkować dotkliwymi sankcjami finansowymi.